TAM REKABET PİYASASI
Özellikleri:
à Çok sayıda üretici ve tüketici olması
à Piyasa fiyatı
à Homojen Mallar
à Piyasaya serbest giriş çıkış
Toplam Gelir (TR) = p x q
Ortalama Gelir (AR) = TR/q
Marjinal Gelir (MR) = DTR/Dq
Piyasa Fiyatı = Ortalama Gelir = Marjinal Gelir
Tam Rekabet piyasasının var olabilmesi için 4 koşul gereklidir:
1-) Atomisite Koşulu = Alıcı ve satıcıların tek başlarına piyasa fiyatını etkileyemeyecek kadar çok sayıda olmaları.
2-) Mobilite Koşulu = Üreticiler kadar tüketiciler için piyasaya giriş ya da çıkışta, hiçbir engelin olmaması.
3-) Homojenlik Koşulu = Piyasada üreticilerin, tüketicilerin ve alışverişe konu olan malların birbirlerinin aynı olması hali.
4-) Açıklık Koşulu = Eksik bilgiye sahip olmama.
Tam rekabet piyasasında firmanın üç tür geliri vardır:
1) Toplam Gelir: Firmanın sattığı mala ödenen para miktarı olup mal miktarı ile fiyatın çarpımına eşittir.
2) Ortalama Gelir: Toplam gelirin satılan mal miktarına bölünmesi ile elde edilen ortalama gelir aynı zamanda fiyata eşittir
3) Marjinal Gelir: Firmanın satışında bir birimlik bir değişmenin toplam gelirde meydana getirdiği değişme oranıdır.
Kısa Dönem Firma Dengesi: Kısa dönemde firmanın üretim faktörleri de sabit olduğundan değişir faktörlerden daha az veya daha çok kullanarak belirlediği üretim kapasitesi sınırları dâhilinde üretim miktarını değiştirebilecektir.
Bu doğrultuda firmanın üretim kararlarında hedef, kârı arttırıp zararı asgari seviyeye indirmektir.
Kısa dönemde tam rekabet piyasasındaki firma dengesi ilk önce toplam gelir ve toplam maliyet, ikinci olarak marjinal gelir ve marjinal maliyet yaklaşımı ile olmak üzere iki ayrı yöntemle incelenecektir.
Toplam Maliyet-Toplam Gelir Yaklaşımı
Bir firmanın kârı, toplam geliri ile toplam maliyeti arasındaki pozitif farktır.
Firmanın toplam geliri toplam maliyetinden büyük ise firma kâr etmekte; toplam geliri toplam maliyetinden düşük ise firma zarar etmektedir.
Böylece firma kârın en yüksek olduğu noktada dengeye gelmektedir.
Kârın maksimum düzeyi toplam gelir ile toplam maliyet arasındaki farkın en fazla olduğu üretim düzeyidir
Marjinal Maliyet-Marjinal Gelir Yaklaşımı:
Firma açısından en kârlı üretim düzeyinin belirlenmesi, marjinal gelir ve marjinal maliyet arasındaki ilişkiye bağlı olmaktadır. Denge koşulu ise marjinal maliyet marjinal gelir eşitliğidir.
Maliyet Farkları ve Firma Dengesi:
Tam rekabette farklı maliyetlere sahip firmaların denge koşulu, marjinal maliyetin marjinal gelire eşit olması durumudur.
Uzun Dönemde Firma ve Endüstri Dengesi:
Uzun dönemde tüm maliyetler değişir olduğundan firmalar üretim tesislerinin ölçeğini değiştirebilme imkânına sahiptir.
Endüstride aşırı kâr eden firmaların olması, bu kârdan yararlanmak isteyen yeni firmaların endüstriye girmelerine neden olurken zarar eden firmaların da endüstriden çıkış yapmaları firmaların kârlılık durumlarını etkilemektedir.
EKSİK REKABET PİYASALARI
Tam rekabet şartlarının bir veya birkaçının aksaması durumunda ortaya çıkan piyasalara eksik rekabet piyasaları denilmektedir.
Eksik rekabet piyasalarında firma sayısı tam rekabet piyasasındaki firma sayısından az olup üretilen mallar homojen değildir.
Eksik rekabet piyasalarının en genel özelliği firmaların piyasa fiyatı üzerinde kısmen de olsa etkili olabilmeleridir.
Monopol Piyasaları
Monopol tanım olarak çok sayıda alıcıya karşın tek satıcının bulunduğu piyasa türüdür.
Monopol (tekel) durumu tam rekabetin karşıtı bir durumu ifade etmektedir.
Tek satıcı olması nedeniyle piyasaya hâkim durumda olup piyasa fiyatı üzerinde doğrudan kontrole sahiptir. Bu nedenle monopolcü firma için piyasada herhangi bir rekabet söz konusu değildir.
Monopolün Piyasa Şartları
Piyasada tam anlamıyla bir monopolün ortaya çıkması ve monopol piyasasının oluşması için bazı şartlar gerekmektedir. Bunlar:
ü Monopolün en önemli şartı ikamesi az olan yani talep esnekliği düşük mallar üzerine kurulmasıdır.
ü Monopolcü malının dayanıklı mal niteliğinde olması piyasadaki etkinliğini arttırmaktadır.
ü Monopolcü firmanın malına karşı talepte bulunan tüketicilerin çok sayıda olması önemlidir.
ü Piyasadaki mal arzı monopolcü firmanın kontrolünde olduğundan piyasaya giriş ve çıkışlar yasaklanmaktadır.
Monopol Piyasasının Oluşumu
Piyasada monopolün oluşumu çeşitli nedenlerden kaynaklanmaktadır. Bunlar;
Doğal monopoller: Bazı mal arzlarının belirli yerde oluşu monopolü doğurmaktadır.
Yasal monopoller: Kamu yararına yüksek gelir sağlamak veya kamu görevlerinin daha etkin yerine getirilebilmesi amacıyla bazı hakların yasayla tek bir firmaya verilmesi sonucu ortaya çıkan monopol durumudur
Anlaşmalı monopoller: Aynı malı üreten firmaların rekabeti ortadan kaldırmak amacıyla birleşerek oluşturdukları kolektif monopollerdir.
Fiilî monopoller: Aynı sektörde çalışan firmalarından bir tanesi içsel ve dışsal ekonomilerden yararlanarak maliyetleri düşürüp üretim tesis ölçeklerini büyüterek monopol durumuna gelmektedir.
Psikolojik monopoller: Bir firmaya ait bir malın iyi tanınması ve müşteri gözünde bu malın daha farklı ve daha kaliteli sayılması sonucu bu malın devamlı tercih edilmesi ile oluşan monopol durumudur.
Monopol Piyasalarında Denge Durumu
Monopolcü, piyasadaki tek firma olduğundan üretim miktarı ile fiyatı belirleme imkânına sahiptir.
Ancak rasyonel davranan her firma gibi monopolcü de kârını maksimuma çıkaracak veya zararını minimuma indirecek bir denge düzeyi sağlamak amacındadır.
Monopolcü firmanın denge durumu maliyetlerin eğimine göre belirlenmektedir.
Artan Maliyetler ve Monopol Dengesi
Monopolcü firma marjinal maliyet ile marjinal gelirinin birbirine eşit olduğu üretim düzeyinde dengeye gelmektedir.
Marjinal maliyet ve marjinal gelir eğrilerinin kesiştiği E noktası monopolcü firmanın denge düzeyini göstermektedir
Azalan Maliyetler ve Monopol Dengesi
Monopolcü firma, daha düşük maliyetle üretimini gerçekleştiriyorsa daha düşük bir fiyat politikası uygulayacak ve piyasa etkinliğini arttıracaktır.
Burada da marjinal maliyet ile marjinal gelirin kesiştiği noktada denge düzeyi oluşmaktadır.
Sabit Maliyetler ve Monopol Dengesi
Firma üretimini sabit maliyet ile gerçekleştiriyorsa ortalama maliyet ile marjinal maliyet birbirine eşit olacak ve denge yine marjinal maliyet ile marjinal gelirin kesiştiği E noktasında gerçekleşecektir.
Monopolde Fiyat Farklılaştırması
Monopolcü firmanın aynı mal ve hizmet için farklı fiyat istemesi veya daha fazla alanlara daha az alanlara oranla daha düşük fiyattan satmasına fiyat farklılaştırması denilmektedir.
Fiyat farklılaştırması yoluyla tüketici rantının bir kısmını daha ele geçirerek kârını arttırmak amacını taşımaktadır çünkü monopolcü firma aynı maliyetle ürettiği malın bir miktarını farklı fiyatlardan satarak kârını yükseltme imkânına sahip olmaktadır.
Monopolcü firmanın fiyat farklılaştırması yapabilmesi için bazı koşullar gerekmektedir:
ü Fiyat farklılaştırmasının olabilmesi için piyasaların bölünebilmesi ve bir piyasada satılan malın diğer piyasaya satılmaması gerekmektedir.
ü Bölünen piyasalarda talep esneklikleri farklı olmalıdır.
ü Fiyat farklılaştırmasında monopolcü firmanın farklı piyasalardaki maliyetlerinde herhangi bir değişme olmaması gerekmektedir.
Fiyat farklılaşması çeşitli şekillerde uygulanmaktadır.
Bunlardan birincisi monopolcü firmanın tüketicilerin talep yapısını dikkate alarak tüketici rantının tamamını elde etmeyi hedeflemesidir.
İkincisi piyasaya sunulan aynı malın kullanım alanlarına göre farklı fiyatlarda satılmasıdır.
Üçüncüsü ve en fazla uygulananı ise bölgesel fiyat farklılaştırmasıdır.
0 Yorumlar