HUKUKUN TEMEL KAVRAMLARI (VİZE NOTLARI)

 

 BİRİNCİ VE İKİNCİ ÜNİTE

 

TOPLUMSAL DÜZEN KURALLARI

Toplum içerisinde bireylerin çıkar çatışmalarını uzlaştırmak, birbirleriyle olan ilişkilerini ve davranışlarını düzenlemek ve böylece toplum düzenini sağlamak ve sürdürmek amacıyla getirilmiş kurallara “toplumsal davranış kuralları” denilir.

 

 Beşeri Davranış (Toplumsal Davranış) Kuralları

è Toplumsal düzen kurallarını başlıca 5 grupta ele alabiliriz. 1) Ahlak kuralları, 2) Din Kuralları, 3) Örf ve Adet Kuralları 4) Görgü Kuralları, 5) Hukuk Kuralları. (Bazen 3 ve 4. kurallar bir arada ele alınabilir.)

è Hepsinin ortak yanı, toplum halinde yaşamanın gerekli kıldığı insan davranışlarını belirli bir düzene bağlamaları, bu amaçla bazı emir ve yasaklar getirmeleri, bunlara uyulmasını sağlamak üzere çeşitli yaptırımlara yer vermeleridir.

 

Sosyal düzen açısından hukuk kısaca, bireylerin birbirleriyle, toplumla ve devletle ilişkilerini düzenleyen emirler, yasaklar ve yetkiler içeren, devletçe yaptırıma bağlanmış kurallar bütünü olarak tarif edilmektedir.

 

Sonuç olarak:

 

- Hukuk kuralları normatif niteliktedir; yani emir ve yasak içerirler,

- insan davranışlarını düzenlemeye yöneliktir,

- devletin yetkili organları tarafından konulurlar,

- cebri müeyyideyle donatılmışlardır.

 

ÜÇÜNCÜ ÜNİTE

 

HUKUKUN DİĞER SOSYAL DÜZEN KURALLARINDAN AYRIMI VE ARALARINDAKİ İLİŞKİLER

 

A. Hukuk Kurallarının Belirgin Özellikleri:

 

1. Olması Gerekeni Belirtmesi

2. Değer Yargısına Dayanması

3. Bireylerin Dış Dünyalarına İlişkin Olması

4. Muhatabının Kişiler Olması

5. Emir ve Yasaklar Yanı Sıra Yetkiler de içermesi

6. Genel ve Kişilik Dışı Olması

7. İlkesel Olarak Evrensel Nitelik Taşımaması

8. Maddi Yaptırıma Dayanması

9. Genellikle Yazılı Nitelik Taşıması

 

DÖRDÜNCÜ ÜNİTE

 

HUKUKUN ÇEŞİTLİ AÇILARDAN ANLAMLANDIRILMASI

 

A. Günlük Dilde Hukuk Kavramı

 

Hukuk sözcüğü günlük dilde çeşitli anlamlarda kullanılmaktadır. Bunları şöylece sıralayabiliriz:

 Hukuk, Arapça kökenli hak sözcüğünün çoğulu olarak haklar anlamına gelir.

 Bazı durumlarda dostluk, iyi ilişkiler, hatır anlamını taşır.

 Bir sıfat biçiminde kullanıldığında “kamusal olmayan” ya da özel hukuk, “özel alan” anlamına gelmektedir. “Yargıtay Hukuk Dairesi”, “Hukuk Muhakemeleri Kanunu” deyimlerinde hukukun bu anlamını görmekteyiz.

 Bazen kurallar sistemi yahut bunun bir kısmını inceleyen akademik alan anlamında kullanılır. Alman Hukuk Sistemi, hukuk fakültesi, anayasa hukuku, medenî hukuk, hukuka aykırılık deyimlerinde geçen hukuk sözcüğü bu anlamı taşımaktadır.

 

Bazı anahtar kavramlar:

Meşru: şerre uygun (hukuka uygun)

Tahkim: alternatif uyuşmazlık çözüm yolları

Masumiyet karinesi: Bir kimsenin aksi ispat edilinceye kadar masum olması durumu

Ahde vefa: sözleşmenin gereğini yerine getirme, sözünü tutma.

 

HUKUKUN ÇEŞİTLİ AÇILARDAN KULLANIMI

1-) Pozitif Hukuk 

2-) Doğal Hukuk 

3-) Maddi Hukuk / Şekli Hukuk 

4-) Objektif Hukuk / Sübjektif Hukuk 

 Pozitif Hukuk (Olan Hukuk - De lege lata)

 

       “Pozitif hukuk” belirli bir ülkede, belirli bir dönemde yürürlükte bulunan, yazılı ve       yazılı olmayan bütün hukuk kurallarını ifade eder.

Bu anlamıyla pozitif hukuk, “olan hukuk"tur. Diğer bir deyişle yürürlükte ve uygulanan hukuktur.

 

2.      Doğal Hukuk (İdeal Hukuk -Tabiî Hukuk-De lege ferenda)

Hans Kelsen’e göre) doğal hukuk diye bir hukuktan söz edilemez. Tek hukuk vardır o da pozitif hukuktur.

 

3.      Maddî Hukuk-Şeklî (Usulî) Hukuk

Kişilerin hukuksal statülerini, sahip oldukları hakları, borçları ve yükümlülükleri düzenleyen hukuk kurallarına “maddî hukuk kuralları” denilir.

Hukuksal uyuşmazlığın ortaya çıkışı ile birlikte devreye giren ve uyuşmazlığın çözümünde izlenecek olan kurallardan oluşan hukuk ise "şeklî hukuk” (biçimsel-usulî hukuk) olarak adlandırılmaktadır.

 

4.      Objektif Hukuk-Subjektif Hukuk

Hak ve hukuk kavramları için aynı sözcüğün kullanıldığı dillerde;

 

- “objektif hukuk” ile sosyal düzen kuralları anlamında hukuk,

- “sübjektif hukuk” ile de objektif hukukun tanıdığı haklar kastdilmektedir.

 

BEŞİNCİ ÜNİTE

 

HUKUKUN BAŞLICA AMAÇ VE İŞLEVLERİ

1-) Güvenlik Sağlama

2-) Toplumsal Düzen ve Barış Sağlama

3-) Özgürlük Sağlama 

4-) Toplumsal Gereksinimleri Karşılama 

5-) Eşitlik Sağlama 

6-) Adalet Sağlama 

 

ADALET TÜRLERİ

 1-) Denkleştirici Adalet

2-) Dağıtıcı (Paylaştırıcı) Adalet 

3-) Hakkaniyet

ALTINCI ÜNİTE 

HUKUKUN TEMELLENDİRİLMESİ: HUKUKUN DAYANAĞINI AÇIKLAYAN GÖRÜŞLER

 

Hukukun Dayanağını Açıklayan Görüşler:

          

           1) Bilinçli İradenin Ürünü Sayan Görüşler

2) İrade Dışı Sayan Görüşler

 

A. Hukuku Bilinçli İradenin Ürünü Sayan Görüşler: Bu görüşe göre hukuk, bilinçli bir iradenin ürünüdür. Yani, hukuk, bir varlık tarafından düşünülerek kurulmuştur. Üç grupta toplanmaktadır. à

           1) İlahi İrade Teorisi;

           2) Beşeri İrade Teorisi;

3) Toplumsal Sözleşme Teorisi

 

B. Hukuku İrade Dışı Bir Oluşumun Ürünü Olduğunu Açıklayan Görüşler: Bu görüşe göre, hukuk bilinçli bir iradenin tasarlayıp ortaya koyduğu bir şey değil, kendiliğinden oluşmuş, zaten doğada var olan kuralların insanlar tarafından keşfedilip açıklanmasından ibarettir. Bu teori, hukukun insan iradesi dışında var olduğunu farklı temellere dayandırır. Üç grupta toplanmaktadır. à

           1) Doğal Hukuk Teorisi

           2) Tarihsel Hukuk Teorisi

3) Sosyolojik Pozitivizm

 

 YEDİNCİ ÜNİTE

BAŞLICA HUKUK SİSTEMLERİ

 

Günümüzdeki hukuk sistemleri başlıca dört grupta toplanmaktadır:

 Kara Avrupası Hukuk Sistemi,

 Anglo-Sakson Hukuk Sistemi,

 İslâm Hukuku Sistemi

 Sosyalist Hukuk Sistemi.

 

 Kara Avrupası Hukuk Sistemi (Roma-Germen Hukuk Sistemi- Kontinental Hukuk Sistemi): Kaynağını büyük ölçüde Roma Hukuku’ndan alır. Kara (Kıta) Avrupası deyimiyle coğrafî anlamda İngiltere hariç Avrupa kastedilir. Ancak günümüzde Avrupa kıtasıyla sınırlı değildir. Günümüzde en yaygın biçimde uygulanan hukuk sistemidir. Bu hukuk sistemini diğerlerinden ayıran belli başlı özellikler vardır:

 

Hukukun Önemli Ölçüde Yazıya Aktarılmış Olması

Hukukun, Kamu Hukuku ve Özel Hukuk Şeklinde İkili Ayrımı

Yargı Ayrılığı Esasına Dayanması

İçtihatların Hukukun Yardımcı Kaynağı Oluşu

Köklerinin Roma Hukukuna Uzanması

 

 Anglo-Sakson Hukuk Sistemi: İngiltere’de doğmuş olduğundan İngiliz Sistemi olarak da adlandırılır. Genellikle İngilizce konuşulan ülkelerde uygulanır. İngiltere, Yeni Zelanda, Hindistan, Kanada, Avustralya ve eski İngiliz sömürgesi olan birçok ülkenin hukuk sistemi Anglosakson hukuk sistemidir.

 

Anglo Sakson hukuk sistemi Kara Avrupası sisteminden tam tersi özellikler taşır. Bu farklılıklar temelde şunlardır:

 

1. Geleneksel Hukukun Etkin Olması

2. Hukuk Derlemesine (Tedvin) Gidilmemiş Olması

3. Yargı Birliği (Adlî Rejim) Rejiminin Benimsenmiş Olması

4. Kamu Hukuku ve Özel Hukuk Ayrımının Bulunmayışı

5. Yargı kararlarının hukukun ana kaynağı Oluşu 

SEKİZİNCİ ÜNİTE

 HUKUKUN DERLENMESİ (KODİFİKASYON- KANUNLAŞTIRMA- TEDVİN)

 

Derleme (eski kullanımı: tedvin) gündelik dilde toplama, bir araya getirme demektir. Hukuk dilinde daha yaygın olarak “kanunlaştırma” (kodifikasyon) terimiyle kullanılan derleme, Kısaca hukukun alanlarına, konularına göre belirli bir sistematik dâhilinde tematik kanunlar halinde yazılmasıdır.

 

Derleme Nedenleri

Kıta Avrupası’nda hukukun derlenmesinde başlıca şu nedenlerin rol oynamıştır:

• Hukuk güvenliği ilkesini hayata geçirmenin gereği olarak hukukun herkes tarafından bilinebilir, öğrenilebilir olmasını sağlama ve bu yolla keyfiliğin ve belirsizliğin önlenmesi,

• Ülkenin hukuk yaşamında birlik ve kesinlik sağlanması,

• Milli devletlerin oluşumunun beraberinde hukuk düzenlerinin de milli unsurlara dayalı olması gereğini gündeme getirmesi,

• Hukukun yabancı hukuk kurallarından arındırılması,

• Modernleşmenin ortaya çıkarmış olduğu toplumsal ve ekonomik yaşamın yeni gelişmelerine ayak uydurulması gereği,

• Rasyonalizm (akılcılık) ve hümanizm (insancıllık) akımlarının hukuka yansıması, hukukun laikleştirilmesi, din ve ahlâk kurallarından arındırılması,

• Doğal hukuk ve doğal hak düşüncesinin giderek hukuk kurallarının yeniden biçimlendirilmesini zorlaması.

 

 Derleme Yöntemleri ya da Hukuk Yazım Yöntemleri

 

İki temel yöntem söz konusudur:

à Somut kural koyma yöntemi

à Soyut kural koyma yöntemi

DOKUZUNCU ÜNİTE

 HUKUKUN TEMEL KOLLARI

 

Özel Hukuk-Kamu Hukuku Ayrımında Kullanılan Ölçütler

 

İrade Serbestisi Ölçütü: Bu ölçüte göre; kişilere, aralarındaki hukuksal ilişkileri ve bunun sonuçlarını serbestçe belirleyebilme olanağı veren kurallar özel hukuk kurallarıdır

 

Egemenlik Ölçütü (Kamu Gücü Kullanımı)

 

Çıkar Ölçütü: Bu ölçüte göre bir ilişki veya faaliyet toplum çıkarlarını koruyup ona hizmet ediyorsa buna ilişkin kurallar kamu hukuku kurallarıdır

 

İlişkinin Tarafları Ölçütü: Bu ölçüte göre bir ilişki veya faaliyetin taraflarını devlet ve bireyler oluşturuyorsa kamu hukuku kuralları, eğer sadece bireyler oluşturuyorsa yani devlet ilişki veya faaliyetin tarafı değilse özel hukuk kuralları uygulanır

 

Ölçütlerin Değerlendirilmesi:

Hukukun Dalları

 

• Hukuk, eskiden beri iki temel kola ve bunların dallarına ayrımlanarak ele alınmaktadır.

• Bu ayrımı ilk kez ünlü Roma Hukukçusu Ulpianus yapmıştır.

• Bu ayrıma göre hukukun özel hukuk (ius privatum) ve kamu hukuku (ius publicum) olmak üzere iki temel kolu vardır.

• Bu sınıflandırmaya günümüzde “karma hukuk” (ya da: kendine özgü hukuk) adı verilen yeni bir dal daha eklenmiştir.

KAMU HUKUKU DALLARI	ÖZEL HUKUK DALLARI
 Anayasa Hukuk  İdare Hukuku  Ceza Usul Hukuku  Devletler Genel Hukuku  Sosyal Güvenlik Hukuku	 Medeni Hukuk - Kişiler Hukuku - Aile Hukuku - Eşya Hukuku  - Miras Hukuku
	 Borçlar Hukuku
	 Ticaret Hukuku
	 Devletler Özel Hukuku
	 İş Hukuku
	 Medeni Usul Hukuku

ONUNCU ÜNİTE

 

HUKUKTA YAPTIRIM (MÜEYYİDE)

 Tanım: Yaptırım bir hukuk kuralının ihlâli halinde devlet tarafından öngörülen zorlama önlemleridir. Hukuk kurallarına aykırı davranışlara; hukuk düzeninin bağladığı sonuçlara da “hukuksal yaptırım” denilir

 

Yaptırım, her şeyden önce bir zorlamadır. Ancak hukuk kuralının ihlâline tepki olarak gösterilen ve hukuk düzeni tarafından öngörülen ve düzenlenen bir zorlamadır

 

Yaptırımın kendine düşen işlevleri gerçekleştirebilmesi için belli başlı şu özelliklere sahip olması gerekir:

- Korkutucu olması (gözdağı verici, ürkütücü ve caydırıcı olma).

- İhlâl edilmesi durumunda ödetici olması.

- Hem ihlalci hem de potansiyel ihlalciler bakımından önleyici olması (terbiye edici, ıslah edici).

- Kamu vicdanını rahatlatıcı olması.

 - Ölçülü olması.

- Nihayet demokratik hukuk devletinde, hangi tür yaptırım olursa olsun her şeyden önce insan onuruyla bağdaşması

- Yaptırımın varlığı kadar eşit ve adil uygulanması

 

Yaptırımın Tarihsel Gelişimi

 Kişisel öç alma

2)      Kısas Aşaması

3)      Hakem-Uzlaşma Aşaması

4)      Modern Yargılama Aşaması (Yaptırımın Merkezileşmesi)

 

 YAPTIRIM TÜRLERİ

 İki ana başlıkta ele alınmaktadır.

 - Kamu Hukuku Yaptırımları

- Özel Hukuk Yaptırımları

KAMU HUKUKU YAPTIRIMLARI

 Devlet organlarının, bireylerin devletle olan ilişkilerini düzenleyen kuralların ihlâline yönelik yaptırımlar kastedilmektedir.

 İptal edilebilirlik, yokluk ve tazminattır

 

2.      ÖZEL HUKUK YAPTIRIMLARI

 Özel hukuk alanında yaptırımları üç ana grupta toplayabiliriz:

 

A. HÜKÜMSÜZLÜK: Yokluk, Mutlak Butlan, Nispi Butlan

B. ZORLA YERİNE GETİRME

C. TAZMİNAT: Maddi Tazminat, Manevi Tazminat

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM - BİRİNCİ ÜNİTE 

HUKUKUN KAYNAKLARI VE TÜRK POZİTİF HUKUKU

 1. Hukukta Kaynak Kavramı:

 Günlük dilde bir şeyin ilk çıktığı, doğduğu yer anlamına gelen kaynak sözcüğü hukuk dilinde çeşitli anlamlarda kullanılmaktadır

Hukukta Kaynak Türleri: 

1-) Bilgi Kaynağı 

2-) Organik Kaynak 

3-) Sosyolojik Kaynak 

4-) Biçimsel Kaynak

Türk Hukukunun (Şekli) Kaynakları

 Hukukun kaynakları kendi içinde asıl ve yardımcı kaynaklar olmak üzere ikiye ayrılır.

 1. Asıl Kaynaklar: (Yazılı kaynaklar, Hukukun Genel İlkeleri, Örf ve Adet Hukuku)

2. Yardımcı Kaynaklar: (Doktrin (öğreti) ve Yargı Kararları (İçtihat))

                                                   NORMLAR HİYERARŞİSİ

Altlık – Üstlük İlişkisi:

 Hukuk sistemi yapısında bulunan anayasa, kanun, tüzük, yönetmelik ve benzeri normlar, düzensiz olarak değil, alt-alta, üst üste bulunmaktadır. Normlar birbirleriyle ilişkilidir ve piramit düzeni şeklinde bulunmaktadır. Normlar birbirleriyle altlık üstlük ilişkisi içerisindedir. Bu ilişki ‘’Normlar hiyerarşisi’’  olarak adlandırılmaktadır.

 

 NORMLAR HİYERARŞİSİNDE YER ALAN KAVRAMLAR

 1)    MEVZUAT

           Yürürlükte olan yazılı hukuk kurallarının tümünü ifade eder.

             2)    ANAYASA

 Anayasa, normlar hiyerarşisinde en üst sırayı işgal eder ve kanunlardan farklı ve daha zor bir usulle konulan ve değiştirilebilen hukuk kurallarının bütünüdür

 a) Anayasa’nın İlk Üç Maddesi

 I. Devletin şekli

MADDE 1- Türkiye Devleti bir Cumhuriyettir.

 II. Cumhuriyetin nitelikleri

MADDE 2- Türkiye Cumhuriyeti, toplumun huzuru, millî dayanışma ve adalet anlayışı içinde, insan haklarına saygılı, Atatürk milliyetçiliğine bağlı, başlangıçta belirtilen temel ilkelere dayanan, demokratik, lâik ve sosyal bir hukuk Devletidir.

III. Devletin bütünlüğü, resmî dili, bayrağı, millî marşı ve başkenti

MADDE 3- Türkiye Devleti, ülkesi ve milletiyle bölünmez bir bütündür. Dili Türkçedir. Bayrağı, şekli kanununda belirtilen, beyaz ay yıldızlı al bayraktır. Millî marşı “İstiklal Marşı”dır. Başkenti Ankara’dır.

IV. Değiştirilemeyecek hükümler

MADDE 4- Anayasanın 1’inci maddesindeki Devletin şeklinin Cumhuriyet olduğu hakkındaki hüküm ile, 2 nci maddesindeki Cumhuriyetin nitelikleri ve 3’üncü maddesi hükümleri değiştirilemez ve değiştirilmesi teklif edilemez.

b) Anayasa Değişikliği Usulü

ŞEMASI : https://www.hizliresim.com/iebu77x

 Anayasa’ya İlişkin Bilinmesi Gerekenler

 Egemenlik milletindir.

Milli İrade, sadece yasama organında değildir.

7. Madde = Yasama yetkisi TBMM’ye aittir; devredilemez.

8. Madde = Yürütme yetkisi Cumhurbaşkanı ve Bakanlar Kurulu’na aittir. Anayasa ve Kanunlara uygun olarak yerine getirilir.

 9. Madde = Yargı yetkisi Bağımsız mahkemelerce kullanılır.

10. Madde (önemli) = Kanun önünde eşetlikten bahseder. Herkes; dil, ırk, cinsiyet, siyasi düşünce, felsefi inanç, din, mezhep ve benzeri sebeplerle ayrım gözetmeksizin kanun önünde eşittir. Devlet, eşitliğin sağlanmasıyla yükümlüdür.

Pozitif Ayrımcılık: Eşitliği sağlamak için yapılır. (Kadın – Erkek eşitliği)

 KANUN:

 Kanun, yasama organı tarafından kanun adı altında yapılan ve normlar hiyerarşisinde yer alan, çoğunlukla genel soyut kurallar içeren hukuki metinlerdir.

 

Kanunların Özellikleri:

 1. Yazılıdır.

2. Geneldir.

3. Süreklidir.

4. Soyuttur

5. Bağlayıcıdır

 

Kanunları Meclis hazırlar.

 Kanunlar dört aşamadan geçerek yürürlüğe girer:

1. Teklif

2. Görüşme

3. Kabul

4. Yayın

 

 

ULUSLARARASI (MİLLETLERARASI) ANTLAŞMALAR

 Uluslararası antlaşmanın yürütme yetkisi yasama organıdır. à TBMM’de kabul edilmediği sürece yürürlüğe giremez

 Uluslararası antlaşmalar iki veya daha fazla devlet tarafından akdedilmiş olan, Türkiye’de cumhurbaşkanının onayıyla Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe konulan ve Türk normlar hiyerarşisinde kural olarak kanun değerinde bulunan bağlayıcı hukuk kurallarıdır.

 Milletlerarası antlaşmayla kanun arasında fark vardır

 Milletlerarası antlaşmayı uygun bulmayanlar, bunun için Anayasa Mahkemesine başvuramaz. (Ülkenin itibarıyla ilgilidir.)

 

NOT: Çekince: İç hukuka aykırı, bazı maddeleri çekince koyarak imzalanmış ise, çekince konularak imzalanmış maddeler o ülkede uygulanmaz. İmzalanma ile kabul edilme birbirinden farklıdır.

 

Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi:

  Bizim için daha önemli, çünkü mahkemesi var. Bu da yaptırımı olduğunu gösterir.

 NOT: Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine yalnızca Avrupa İnsan Hakları sözleşmesine göre gidilir. Başka sebeple gidilemez.

 Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi, Herkes temel hak ve özgürlüğünün tehdit edildiğini düşündüğü durumda gidebilir. Sadece Temel hak ve özgürlük için gidilir.

 Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine en fazla başvuran ülke Türkiye’dir. En fazla tazminata mahkûm edilen ülkeler arasındadır. Bu durumda yapılan yenilik var. Bireysel olarak Anayasa mahkemesine başvurulabilir

 

TÜZÜK:

 Anayasanın 115. Maddesince düzenlenmiştir. Bakanlar kurulu tarafından çıkarılır. Çok tercih edilen bir düzenleme değildir.

 Bakanlar kurulu tarafından çıkarılır.

 Kanunun emrettiği şekilde olur.

 Kanuna aykırı olamaz.

 Danıştay’ın incelemesi şarttır.

 En son Cumhurbaşkanı tarafından imzalanıp resmi gazetede yayımlanır

 

YÖNETMELİK:

 Yönetmelikler, cumhurbaşkanlığı, bakanlıklar ve kamu tüzel kişilerinin kendi görev alanlarını ilgilendiren kanunların ve cumhurbaşkanlığı kararnamelerinin uygulanmasını sağlamak üzere ve bunlara aykırı olmamak şartıyla çıkardıkları yazılı hukuk kurallarıdır.

 Yönetmelik çıkarmaya cumhurbaşkanı, bakanlıklar ve kamu tüzel kişileri (üniversite, belediye, KİT’ler, vs.) yetkilidir.

 Her yönetmeliğin Resmi Gazete’de yayımlanması şart değildir

 

NOT: Normlar Hiyerarşisi üçgeninde Kanun Hükmündeki Kararnamelerin altında kalanların hepsini “idari mahkemeler” denetler.

 

Genelge, tebliğ, tamim, sirküler, esaslar: Yönetmeliği hazırlayanlar bunları da hazırlayabilir.