TÜRK UYGARLIĞI

 

                                                          TÜRK UYGARLIĞI

Türklerin Anayurdu

Türkler‘in anayurdu genel olarak  Türkistan’dır. Son araştırmalar Altay-Ural dağları arası, hatta Hazar Denizi’nin kuzeydoğu bozkırlarının asli Türk yurdu sayılması ihtimalini kuvvetlendirmiştir.

 

Asya Hun Devleti

à Tarihte bilinen ilk Türk devletidir.

à Bilinen ilk hükümdarı Tümen/Teoman’dır.

à Teoman’dan sonra oğlu Metehan geçmiştir.

à Asya Hun Devleti Metehan döneminde en geniş sınırlarına ulaşmıştır.

à Altaylarda Pazırık kurganlarında bulunan halı, Kazakistan’da Alma Ata şehri yakınlarındaki Esik Kurganındaki Altın Elbiseli Adam Zırhı Hunlara aittir.

 

Mete Han

à Türk boylarını egemenlik altına aldı

à Moğol boylarını egemenlik altına aldı

à Çin’i egemenlik altına aldı.

à İpek yoluna hâkim olmak.

NOT: Çinliler Türk akınlarını durdurabilmek için Çin Seddi’ni inşa etmişlerdir.

Mete Han orduda 10’luk sistemini uygulamıştır. Günümüzde de orduların çoğu hala bu sistemi kullanmaktadır.

à İlk düzenli ordu kurulmuştur.

à Oğuz Kaan Destanı önemli destanıdır.

à Tarihte ilk defa bütün Türkleri tek bayrak altında toplayan ilk Türk devletidir.

à Kuzey ve Güney olarak 2’ye ayrılmışlardır ve Çinliler tarafından yıkılmışlardır.

à Kuzey Hunları Avrupa’ya giderek Avrupa Hun Devleti’ni kurdular.

 

Kavimler Göçü ve Sonuçları

à Roma İmparatorluğu; Doğu ve Batı Roma olmak üzere ikiye ayrıldı. (395)

à Batı Roma İmparatorluğu 476’da yıkıldı.

à Avrupa’nın etnik yapısı değişti.

à Bugünkü Avrupa devletlerinin temeli atıldı.

à Avrupa’da Feodalite (Derebeylik) rejimi ortaya çıktı.

à Avrupa Hun Devleti kuruldu

à İlkçağ kapandı, Ortaçağ başladı. (Evrensel Olay).

 

Avrupa Hun Devleti (375-445)

à Kavimler göçünü başlatan Batı Hunlar olmuştur.

à İlk hükümdarları Balamir’dir.

à En ünlü hükümdar Atilla’dır.

 

Atilla’nın Amacı:

à Barbar kavimleri kendine bağlamak.

à Doğu Roma’yı kendine bağlamak.

à Batı Roma’yı kendine bağlamak.

 

NOT: Bizans’ı Margus ve Anatolyus antlaşmaları ile ağır vergilere bağlamıştır.

 

YIKILIŞ : Atilla’nın ölümünden sonra devlet eski gücünü kaybetti ve yıkıldı. Burada kalan Türkler Hristiyanlaştı ve milli benliklerini kaybettiler.

 

AVARLAR

à Çin kaynaklarında Juan-Juan olarak bilinirler.

à Türk boylarını birleştirmeye çalışmışlar.

à Moğolları egemenlik altına almışlardır.

à Çin’i egemenlik altına almışlardır.

à Göktürklere yenilince Avrupa’ya göç etmişlerdir.

à Bizans’ı kuşatan ilk Türk devlettir.

à Slav toplulukların kaynaşmalarını sağlamışlardır.

à 805 yılında Franklar tarafından yıkılmışlardır.

 

1.GÖKTÜRK DEVLETİ

à Bumin Kağan tarafından Türkistan’daki Avar hakimiyetine son verilerek kuruldu.

à Başkenti Ötüken’dir

à Türk adını kullanan ilk devlettir.

à En parlak dönemi Mukan Kağan dönemidir.

à İpek Yolu’na hâkim olabilmek için Akhunlar’a karşı Sasani Devleti ile işbirliği yapmıştır.

à Göktürk Devleti 582’de ikiye ayrılmıştır.

à Doğu Göktürkleri 630, Batı Göktürkleri 659’da Çin egemenliğine girmiştir.

 

KÜRŞAD İSYANI

à Çinliler her zaman yaptıkları asimilasyonu Türklerin üzerinde uygulamak ister.

à Ancak bir süre sonra buna karşı çıkan Kürşad ve 39 arkadaşı ihtilal planı yaparlar.

à Doğu Göktürk Devleti’nin Çin egemenliği altında bulunduğu dönemde gerçekleşmiştir.

à Türklerin, bağımsızlığı amaçlayan hareketlerinden biridir.

 

2.GÖKTÜRK DEVLETİ (682-744)

à Kutluk İlteriş Kağan, Çin’e karşı isyan ederek Ötüken’i almış ve 2.Göktürk Devleti’ni kurmuştur.

à En parlak dönemi Bilge Kağan, Kültigin ve Vezir Tonyukuk dönemidir.

à Kendi adları ile anılan ilk Türk alfabesini kullanmışlardır.

à Uygurlar, Karluk, Basmil boylarının işbirliği sonucu yıkılmışlardır.

à Yazılı ilk Türk eserleri olan Orhun Kitabeleri bu devlete aittir.

 

UYGUR DEVLETİ (744-840)

à Kurucusu Kutluk Kül Bilge Kağan’dır.

à Başkenti Karabalgasun (Ordubalık)’dur

à Mani dinini benimsemişlerdir.

à Mani dininde et yemek yasak olduğu için Uygurlar hayvancılığı bırakarak tarımla uğraşmışlardır.

à Dini inançlar ekonomik faaliyetleri belirlemiştir.

à Tarım ile uğraştıkları için yerleşik hayata geçmişlerdir.

à Yerleşik hayata geçen ilk Türk boyu, ekonomik faaliyet yaşam şeklini belirlemiştir.

à Mani dini Türklerin yaşam şekline aykırı olduğu için Uygurlar savaşçılık özelliğini kaybetmiştir.

à Kendilerine has bir alfabe kullanmışlardır. (18 harf)

à Moğolların Türkleşmesinde önemli rol oynamışlardır.

à Karabalgasun ve Sine-Uşi yazıtları vardır.

à 840’da Kırgızlar tarafından yıkılmışlardır.

 

KIRGIZLAR

à Uygurları yıkarak Ötüken’de devlet kurdular.

à Moğol hakimiyetini kabul eden ilk Türk kavmidir.

à En uzun Türk destanı olan Manas Destanı, Kırgızlara aittir.

à Yenisey Yazıtları en önemli yazılı edebiyat eserleridir.

 

HAZARLAR

à Karadeniz ile Hazar Denizi arasında kuruldu.

à Museviliği kabul eden ilk Türk devletidir.

à Müslümanlarla savaşan ilk Türk devletidir. (Belencer Savaşı)

à Rusların Güneye inmelerini önlemişlerdir.

à Avarlar tarafından yıkılmışlardır.

 

KARLUKLAR

à Talas Savaşı’nda Çin’e karşı Arapları destekleyerek Türkistan’ın Çinlileşmesini önlemişler ve İslamiyet’in yayılmasını kolaylaştırmışlardır.

à Cengiz Han’a itaat eden ilk Müslüman topluluğudur.

à İlk Müslüman Türk Devleti olan Karahanlılar’ın kurulmasında etkili oldular.

 

KUMANLAR (KIPÇAKLAR)

à Avrupa’ya göç ettiler.

à Hristiyanlığı benimseyerek asimile oldular.

à Kıpçakların Oğuz Türkleriyle yaptığı mücadeleler Dede Korkut Hikayeleri’nin ortaya çıkmasını sağladı.

 

TÜRK KÜLTÜRÜNDE SOSYAL YAPI:

1-) Oguş (Aile)

2-) Urug (Aileler Birliği)

3-) Bod (Boy, Kabile)

4-) Bodun (Boylar Birliği)

5-) El (İl, devlet, bağımsız topluluk, imparatorluk)

 

TÜRK İSLAM DEVLETLERİ

İlk Türk-Arap İlişkileri

à Hz.Osman döneminde, Hazar Türkleri ile karşılaşıldı.

à Emeviler döneminde; Maveraünnehirde Türkler üzerinde baskı kuruldu.

à Abbasiler döneminde; Türklerle Araplar dost oldu.

 

Talas Savaşı (751)

Nedeni: Çin’in Batı Türkistan’da egemenlik kurmak istemesi.

à Çin’e karşı tek başlarına savaşamayacaklarını anlayan Araplar Türklerden yardım istedi ve Türklerin yardımı ile Çin ordusu yenilgiye uğratıldı.

Sonuçları:

à Çin’in Türkistan’da etkin olma politikası sona erdi.

à Arap – Türk savaşları sona erdi.

à Türkler İslamiyet’i tanımaya başladı

à Türkler Abbasi ordusunda görev almaya başladı.

à Kâğıt, matbaa gibi teknik buluşlar İslam ülkelerinde tanındı.

 

TÜRKLERİN İSLAMİYETİ KABUL ETME NEDENLERİ

à İslamiyet’te olduğu gibi Türklerin dinlerinde de Tek Tengri inanışının olması

à Her iki inanışta da Tengri için kurban kesilmesi.

à Her iki inanışta da ahiret inancının bulunması.

à Türklerin savaşçı ruhu ile İslamiyet’in cihad anlayışının benzeşmesi.

à Türk toplumundaki sosyal yardımlaşmanın İslamiyet’te de bulunması.

à Abbasilerin hoşgörülü davranması.

NOT: Müslüman olan ilk Türk boyu Karluklardır. Karluklar daha sonra Yağma ve Çiğil boylarıyla birleşerek ilk Müslüman Türk devleti olan Karahanlı Devleti’ni kurmuşlardır.

 

KARAHANLILAR (840-1212)

à İlk Müslüman Türk Devletidir.

à Karluk, Yağma ve Çiğil Türkleri tarafından kuruldu.

à Kurucusu Bilge Kül Kadir Han’dır.

à Abdülkerim Satuk Buğra Han döneminde İslamiyet’i kabul etmişlerdir.

à Halkın tümü Türk’tür. Türk-İslam sentezi başlatılmıştır.

 

GAZNELİLER (963-1187)

à Arapçayı resmi dil ilan etmişlerdir.

à Gazneli Mahmut Türk tarihinde sultan unvanını ilk kullanan hükümdardır.

à Gazneli Mahmut ilk kez hassa ordusunu kurmuştur.

à Hindistan’a, İslamiyet’i yaymak ve ganimet elde etmek amacıyla 17 sefer düzenlemiştir.

à İslamiyet’i Türkistan dışına yayan ilk Türk Devleti’dir.

 

BÜYÜK SELÇUKLU DEVLETİ (1038-1157)

à Kurucusu Oğuz Devleti’nden ayrılan Selçuk Bey’dir.

à Selçuk Bey Cend şehrine yerleşti ve İslamiyet’i kabul etti. Maverünnehire gelerek devletini kurdu.

Tuğrul ve Çağrı Beyler Dönemi:

à Tuğrul Bey siyasal, Çağrı Bey askeri lider oldu.

à Horasan’ı almak için Gazne ordusu ile Nesa(1035) ve Serahs(1038) savaşlarında Selçuklu ordusu galip gelmiştir. Bu zaferlerden sonra Tuğrul Bey Nişabur’u alarak, adına hutbe okutmuş, bağımsızlığını ilan etmiştir.

Dandanakan Savaşı (1040)

à Horasan’a hâkim olundu. Selçuklular kazanmışlardır.

à Gazneliler yıkılış sürecine girmişlerdir.

à Selçuklular İslam dünyasının koruyuculuğunu üstlenmişlerdir.

 

Pasinler Savaşı (1048)

à Anadolu’nun fethi için Bizans’la yapılan savaştır. Selçuklu Devleti kazanmıştır.

à Anadolu’da Bizans Devleti’nden ilk toprak parçası Van ve Trabzon bölgeleri alınmıştır.

 

Tuğrul Bey’in Bağdat Seferleri (1055-1060)

à Büveyhoğullarının Abbasi halifeliği üzerindeki baskısına son vermiştir.

à Tuğrul Bey Abbasi halifesi tarafından ‘’doğunun ve batının hükümdarı’’ ilan edilmiştir.

à Böylece İslam dünyasında siyasi yetkiler Tuğrul Bey’e geçmiş, dini yetkiler ise halifede kalmıştır.

 

Malazgirt Savaşı (1071)

à Anadolu’nun kapıları Türklere açıldı.

à Anadolu’da Türkiye tarihi başladı. Anadolu’da ilk Türk beylikleri kuruldu.

à Bizans yenilgi üzerine Avrupa’dan yardım isteyince Haçlı Seferleri düzenlenmiştir.

 

Yıkılma Nedenleri:

à Taht kavgaları.

à Haçlı Seferlerinin düzenlenmesi.

à Atabeylerin bağımsızlık mücadelesi.

à Abbasi halifesinin siyasi otoritesini yeniden kazanma isteği.

à Batınilerin olumsuz çalışmaları.

à Hasan Sabbah terör örgütü.

 

BEYLİKLER DÖNEMİ

1-) Saltuklular (1072-1202) (Anadolu’da Kurulan İlk Beylik)

2-) Danişmentliler (1080-1178)

3-) Mengücekliler (1071-1228)

4-) Artuklular (1102-1409)

5-) Çaka Beyliği (1081-1093) (Denizcilik ile uğraşan ilk Türk beyliğidir.)

 

ANADOLU SELÇUKLU DEVLETİ (1075-1308)

à Kurucusu ve İlk sultanı Kutalmışoğlu Süleymanşah’tır.

à İznik’i alarak devletini kurmuştur.

à Bizans’la mücadele etmiş, Antakya’yı ele geçirmiştir.

 

OSMANLI DEVLETİ

Divanı Hümayun Üyeleri

à Veziri Azam ve vezirler

à Yeniçeri Ağası ve Kaptan-ı Derya

à Kadıaskerler

à Defterdar

à Nişancı

à Reisülküttap

à Şeyhülislam

 

Eyaletler 3’e Ayrılır:

1-) Salyanesiz Eyaletler

Toprakları tımar sistemi ile idare edilen topraklardır. Bu topraklar çoğunlukta olup vergi gelirleri merkeze gönderilmez, memur maaşları ve askeri giderler buradan karşılanırdı. (Rumeli, Anadolu, Trabzon, Halep, Sivas ve Şam)

2-) Salyaneli Eyaletler

İltizam sistemi ile yönetilen merkeze uzak eyaletlerdir. (Trablusgarp, Tunus, Cezayir, Mısır vb.)

3-) İmtiyazlı Eyaletler

İç işlerinde serbest sayılan, ancak devletin hakimiyetini kabul etmiş özel statülü eyaletlerdir. (Kırım Hanlığı, Mekke-i Mükerreme, Eflak, Boğdan, Erdel)

TİMURLULAR

Timur Devleti (1370-1507) sınırları, batıda Anadolu, doğuda Hindistan, güneyde Basra Körfezi, kuzeyde de Ukrayna’ya kadar genişledi.

 

KIRIM HANLIĞI

à Kurucusu Hacı Giray’dır.

à 1466’da ölümünden sonra oğulları arasında taht kavgaları çıktı. Kırım halkı F.Sultan Mehmet’ten yardım istedi.

à Kırım hanlığı Osmanlı Devleti’ne bağlanmayı kabul etti. 16.yy’da Kırım Hanları Rusya’nın Kafkasya ve Karadeniz’e doğru genişlemesini önlediler.

à 18.yy’da Kırım Rus ilerleyişi karşısında fazla direnemedi ve Ruslar Kırım Hanlığını işgal ettiler. (1736)

à Osmanlı Devleti’nin Rusya ile yaptığı Küçük Kaynarca Antlaşması ile Kırım bağımsız oldu. (1774) ve 1784’de Ruslar Kırım’ı topraklarına kattılar.

 

SAFEVİLER (1502-1736)

à İran’da kurulmuştur.

à Bu devletin halkını oluşturanlar, Anadolu’dan İran’a göç eden Türkmenler’dir.

à Safeviler, İran kültürü altında kalmakla birlikte, Türklüklerini korudular.

à  Şah İsmail’in yazdığı Türkçe şiirler Türk şiirinin tüm özelliklerini taşımaktadır.